Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Gastroenteroloji Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Törüner, İnflamatuvar Bağırsak Hastalıkları hakkında Medimagazin’e değerlendirmelerde bulundu.
İnflamatuvar Bağırsak Hastalıkları (İBH) nedir? Bu grup içinde hangi hastalıklar yer alır?
İnflamatuvar bağırsak hastalıkları, sindirim sistemi kanalının kronik inflamatuvar hastalıklarıdır. Bu grup içinde ülseratif kolit ve Crohn hastalığı mevcuttur. Ayrıca, hastaların yaklaşık ortalama %2-4’ünde indetermine kolit dediğimiz, arada kalmış form mevcuttur. Ülseratif kolit sadece kalın bağırsağı tutarken, Crohn hastalığı ağızdan anüse kadar sindirim sistemi kanalının her yerinde tutulum gösterebilir. Bu hastalıkların sıklığı tüm dünyada ve ülkemizde giderek artmaktadır; öyle ki Batı Avrupa ülkelerinde ve Kuzey Amerika'da, önümüzdeki 10 yılda görülme sıklığının popülasyonun %1’i olabileceği düşünülmektedir. Ülkemizdeki sıklığı, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika gibi olmasa bile, diğer ülkelerde olduğu gibi artmaktadır.
İBH gelişiminde hangi faktörler etkili? Genetik yatkınlık ve çevresel etkenlerin hastalık oluşumundaki rolü nedir?
İBH, multifaktöryel bir hastalık grubudur. Genetik yatkınlık önemli bir risk faktörüdür; ayrıca sigara içimi, stres, beslenme düzeni gibi pek çok çevresel faktör de hastalık gelişimi açısından önemli rol oynamaktadır. Burada altını çizmek gereken nokta, hastalık genetik bir hastalık değildir; ancak genetik yatkınlık önemli bir risk faktörüdür. Yani, birinci derece veya ikinci derece akrabasında İBH olan birisinde İBH gelişme riski, normal popülasyona göre daha fazladır.
İBH hastalarında en sık görülen şikayetler nelerdir? Hangi durumlar İBH şüphesi oluşturur?
Ülseratif kolit hastalarında en sık görülen bulgular arasında rektal kanama ve kanlı-mukuslu ishal sayılırken, Crohn hastalığı bulguları daha geniş bir yelpazede yer alır. Bazı Crohn hastalarında ishal, karın ağrısı, kilo kaybı, sebebi bilinmeyen ateş mevcutken; bazı hastalarda ise şişkinlik, sebebi bilinmeyen demir eksikliği ve karın ağrısı semptomlar arasında sayılabilir.
İBH tanısı nasıl konur? Hangi testler veya görüntüleme yöntemleri kullanılır?
İBH tanısında şüphe duyduğumuz hastalarda tanı koymak için öncelikle alt gastrointestinal sistem endoskopisi, yani kolonoskopi yapılması gereklidir. Kolonoskopi yapılırken, eğer teknik olarak bir engel yok ise, kalın bağırsak ile ince bağırsağın birleşme yerinden ince bağırsağa geçilip ince bağırsağın son 10-20 santiminin görülmesi, özellikle Crohn hastalığı tanısında önemlidir. Daha önce belirttiğimiz gibi, Crohn hastalığı ağızdan anüse kadar sindirim sistemi kanalının diğer bölgelerinde de tutulum yapabileceği için, şüphelenilen hastalarda üst gastrointestinal sistem endoskopisi ve ince bağırsak görüntülemesi yapılması uygundur.
İnce bağırsak görüntülemesi için günümüzde MR enterografi, BT enterografi, çift balonlu/tek balonlu enteroskopi ve kapsül endoskopi yöntemleri kullanılabilir. İnce bağırsak görüntülemesi için hangi yöntemin kullanılacağına, takip eden doktorun, merkezin imkânlarına ve hastalığın durumuna göre karar vermesi gerekir. Ayrıca, Crohn hastalığında anal tutulumda fistül ve apse formasyonları için pelvik MR ve anestezi altında muayene diğer kullanılan tetkiklerdir.
Bu saydığımız görüntüleme, muayene ve tetkiklerin dışında rutin kan tahlilleri ve CRP, hem tanıda hem de hastaların takibinde sıklıkla kullandığımız testlerdir. Ayrıca, eğer imkân dahilindeyse, özellikle kalın bağırsak inflamasyonu olmak üzere ince ve kalın bağırsak inflamasyonunu hassas bir şekilde ortaya koyan fekal kalprotektin testi de kullandığımız testler arasındadır.
İBH zamanla nasıl ilerler? Tedavi edilmezse hangi ciddi sorunlara yol açabilir?
Her iki hastalıkta da inflamasyon kontrol altına alınamadığı durumlarda, bağırsaklarda ve sindirim sistemi kanalında yapısal bozukluklar ortaya çıkabilir. Yapısal bozukluklar arasında sindirim sistemi kanalında daralma, tıkanma, apse formasyonu ve fistül gelişimi sayılabilir. Ayrıca, inflamasyon besin emilimini engelleyeceği için beslenme bozuklukları ile mineral ve vitamin eksiklikleri görülebilir.
İBH'nin günümüzdeki tedavi yöntemleri nelerdir? İlaç dışı tedavi seçenekleri veya cerrahi ne zaman gündeme gelir?
Günümüzdeki tedavi yöntemleri arasında medikal ve cerrahi tedaviler mevcuttur. Öncelikle medikal tedavi basamakları uygulanmalıdır. Ülseratif kolit hastalarında, eğer hastalık çok şiddetliyse ve uygulanan medikal tedavilere yanıt yok ise, hastalara cerrahi tedavi uygulanmaktadır. Ülseratif kolitin cerrahi tedavisinde, kalın bağırsağın tamamen alınması ve ince bağırsaktan oluşturulan poşun anüse bağlanması yöntemi kullanılır. Kısıtlı bir hasta popülasyonunda kalın bağırsağın tamamı alınmayabilir.
Crohn hastalığında ise cerrahi tedavi, genellikle medikal tedaviye yanıt vermeyen hastalarda ve komplikasyon gelişen hastalarda kullanılmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda, ince bağırsak-kalın bağırsak bitişme yerinde kısa segment tutulumu olan hastalarda cerrahi tedavinin daha erken gündeme gelmesi gerektiğine dair sonuçlar çıkmıştır. Bu konuda çalışmalar devam etmektedir.
Özet olarak, İBH hastalarında cerrahi tedavinin zamanlaması ve şekli, hastayı takip eden gastroenteroloji uzmanı ve İBH alanında deneyimli bir cerrah tarafından tartışılarak belirlenmektedir ve bu sürece hasta ile hasta yakınının dâhil edilmesi önemlidir.
İBH hastaları için beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri neden önemlidir? Psikolojik destek bu hastalıkta neden gereklidir?
Bu hastalar için beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri çok önemlidir. Diyet üzerine yapılmış pek çok çalışmada, bu hastalıktaki en sağlıklı diyetin Akdeniz tipi beslenme olduğu ortaya konulmuştur. Ancak hastalığın aktif dönemlerinde farklı diyetler ve diyet kısıtlamaları kullanılmaktadır. Yine yapılan çalışmalarda, yoğun stresin hastalık aktivasyonunu artırdığı ortaya konulmuştur. Ayrıca, bu hastalıkların hastalar üzerindeki yoğun psikososyal etkileri de göz önüne alındığında, bu hasta grubunda psikolojik desteğin ne kadar önemli olduğu açıkça görülmektedir.
İBH tedavisinde son dönemde hangi yeni yöntemler veya ilaçlar öne çıkıyor?
İBH tedavisinde, özellikle 2000’li yıllardan sonra ortaya çıkan biyolojik tedavi seçenekleri, konvansiyonel tedavilere (mesalazin, steroid, azathioprin vb.) yanıtsız olan hastalarda etkin ve önemli tedavi seçenekleri olmuşlardır. Medikal tedavideki ana prensip, kronik inflamasyon yolaklarındaki bazı basamakları inhibe ederek inflamasyonun önüne geçebilmek ve hastalığı derin uyku dönemine sokabilmektir. Bu amaçla kullanılan biyolojik ilaçlar ve son zamanlarda kullanıma giren küçük oral moleküller; damardan, cilt altına veya ağız yolu ile uygulanan tedavilerdir. Tedavi seçenekleri gün geçtikçe artmaktadır ve yeni tedavi seçenekleri üzerinde çalışmalar da tüm hızıyla devam etmektedir.
