Hemşirelikte son 10 yıl içerisinde eğitim, yönetim, yasal ve uygulamalarla ilgili değişimler
Son 10 yılda ülkemizde sağlık sistemi, hemşirelik eğitimi, sağlık kurumlarının yeniden yapılandırılması, sağlık mesleklerinin uygulamalarını etkileyecek pek çok değişim ve düzenleme gerçekleştirilmiştir.
İlk düzenlemeler eğitim alanında gerçekleşmiştir.4.11.1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 65 inci maddesine dayanılarak, Avrupa Birliğinin 2005/36/EC sayılı yönergesine paralel olarak, Doktorluk, hemşirelik, ebelik, diş hekimliği, veterinerlik, eczacılık ve mimarlık eğitim programlarının asgari eğitim koşullarının belirlenmesine dair yönetmelik çıkarılmıştır. (2 Şubat 2008, Resmî Gazete, Sayı: 26775 ) Bu Yönetmeliğin amacı, doktorluk, hemşirelik, ebelik, diş hekimliği, veteriner hekimlik, eczacılık ve mimarlık mesleklerine ilişkin yükseköğretim ön lisans ve lisans diplomalarının ve bu mesleklere sahip kişilerin mesleki yeterliliklerinin Avrupa Birliği üyesi ülkelerde tanınabilmesi için, bu alanlarda yürütülen yükseköğretim programlarının eğitim müfredatlarının ve eğitim sonunda kazanılması gereken bilgi ve beceri düzeylerinin belirlenmesidir.
Eğitim ile ilgili daha eski fakat en refomist olan bir düzenleme bulunmaktadır.1996 yılında bakanlar kurulu kararıyla (resmi gazete: 2.11.1996/22805), üniversitelerde 4 yıllık lisans eğitimi verebilen 79 Sağlık Yüksekokulu açılması kararlaştırılmış, Sağlık Bakanlığı ile YÖK arasında yapılan protokol ile sağlık meslek liseleri, sağlık hizmetleri meslek yüksekokulları, Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi, hemşirelik, ebelik ve sağlık memurluğu programına öğrenci alınmasına son verilmiştir.
Yıllarca sürdürülen hemşirelik eğitiminin üniversiter düzeyde olması düşüncesi bu kararla ivme kazanmış ve üniversitelerde Sağlık Yüksekokulu, Sağlık bilimleri fakültesi hemşirelik bölümleri oluşmuş (81 adet), Vakıf Üniversitelerinde hemşirelik bölümü sayısı 18 ‘ze ulaşmış, son olarak 2011 yılında İstanbul Üniversitesi ilk olmak üzere, 2012 yılında Dokuz Eylül ve Ege Üniversitesi, Hacettepe Hemşirelik Yüksekokulları, Hemşirelik Fakültesine dönüşmüşlerdir, bu durum ülkemizde hemşirelik eğitimi adına çok mutlu edici bir gelişme olmuştur.
2007 yılında değiştirilen ve yürürlüğe giren 6283 sayılı 2 Mart 1954 tarihli “Hemşirelik Kanunu” Değ. Kanun No. 5634 RG: 2.5.2007/26510 kanunda hemşire sayısı yetersizliği gerekçesiyle sadece 5 yıl için konulan geçici madde doğrultusunda sağlık meslek liselerine öğrenci alınmaya başlanmış, giderek artış gösteren SML sayısı 2011 yılı itibariyle 113 ‘e ulaşmıştır. Ayrıca günümüzde özel kurumların SML açmalarına izin verilmektedir.
Hemşirelik, son yıllarda yapılan değişiklikler, yasalar ve alınan politik kararların etkileriyle en üst ve en alt eğitim düzeylerini bir arada yaşamaktadır, yıllarca mesleği için emek harcamış olan ve günümüzde fakülte düzeyine ulaşmanın sevincini yaşayan her hemşire sağlık meslek lisesi düzeyinde mezun verilmesinden büyük üzüntü duymaktadır.
Hemşirelik kanunundan sonra, 8 Mart 2010 tarihinde 27515 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve 19.04.2011 tarihinde değiştirilen 27910 sayılı “Hemşirelik Hizmetleri Yönetmeliği” uygulamaya konmuştur.
Güncellenen Hemşirelik Yasası ve Hemşirelik Hizmetleri Yönetmeliğinde belli başlı değişiklikler şunlardır.
Hemşirelik mesleğinde cinsiyet ayrımı kalkmış erkeklere de hemşire olma şansı doğmuştur.
Uzmanhemşire tanımlanmış ve hemşirelikte bilim uzmanlığı tanınmıştır.
Hemşireler meslekleri ile ilgili olan özellik arz eden birim ve alanlarda belirlenecek esaslar çerçevesinde yetki belgesi alma hakkına sahip olmuşlardır.
Başhemşirelik ve hemşirelikle ilgili yönetim görevlerinde lisans ve lisansüstü eğitime sahip hemşirelerin rüçhan hakları elde etmişlerdir.
Hemşirelik eğitimine eşdeğer sağlık memurluğu programlarından mezun olanlar hemşire olarak çalışırlar.
Bir defaya mahsus olmak üzere, ebelik diplomasına sahip olduğu halde bu Kanunun yayımı tarihinde en az üç yıldan beri yataklı tedavi kurumlarında fiilen hemşirelik görevi yaptığını resmi belge ile belgelendiren ve bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içerisinde talepte bulunanlar hemşirelik yetkisiyle görevlerine devam ederler.
Hemşirelik Yönetmeliği
Hemşirelik hizmetlerinin kapsamı, hemşirelerin görev, yetki ve sorumlulukları, uzman hemşire ve yetki belgesine sahip hemşireler, hemşirelik hizmetlerinin yönetimi ve organizasyonu ile ilgili maddeleri kapsamaktadır.
Hemşirelik hizmetlerinin kapsamı
Birey, aile, grup ve toplumun sağlığının geliştirilmesi, korunması, hastalık durumunda iyileştirilmesi ve yaşam kalitesinin artırılması amacıyla hemşirenin yerine getirdiği bakım verme, hekimce hazırlanan tıbbî tanı ve tedavi planının oluşturulması ve uygulanması, güvenli ve sağlıklı bir çevre oluşturma, eğitim, danışmanlık, araştırma, yönetim, kalite geliştirme, işbirliği yapma ve iletişimi sağlama rollerini açıkça belirlemiştir.
Mesleki eğitimle kazanılan bilgi, beceri ve karar verme yeteneklerini kullanarak, insanlara yaşadıkları ve çalıştıkları her ortamda doğum öncesinden başlayarak yaşamın tüm evrelerinde meslek standartları ve etik ilkeler çerçevesinde sunduğu hemşirelik bakımı, hemşirelik hizmetlerinin ve bu hizmetlerden sorumlu insan gücü kaynaklarının, diğer kaynakların ve bakım ortamının yönetimi ile risk yönetimini güvence altına almıştır.
Hemşirelerin görev, yetki ve sorumlulukları, uzman hemşire, yetki belgesine sahip hemşireler, başhemşire, sorumlu hemşire olmak üzere kadrolarına göre düzenlenmiştir.
Hemşirelik Yönetmeliğinde,
***Hemşirelerin görev yetki ve sorumlulukları daha geniş olarak belirlenmiştir.
***Yönetmelik, kamu ve özel tüm sağlık kurum ve kuruluşları ve hemşirelik hizmetleri sunulan diğer alanlarda görev yapan hemşireleri kapsamaktadır.
***Hemşirelik tanılama süreci tanımlanmıştır.
***Hemşirelikte uzmanlık, yetki belgesi sahibi olma ayrımı yapılmıştır.
***Başhemşire ve servis sorumlu hemşiresi olmak için gerekli nitelikler belirlenmiştir.
***Başhemşire yardımcılığı kaldırılmış ve gözetmen hemşire statüsü getirilmiştir.
***Hemşirelerin sağlık politikaları ve mevzuat çerçevesinde kararlara katılmaları da ilk defa yönetmelikte yer almıştır.
***Hemşirelerin sağlık ve hemşirelikle ilgili bilimsel çalışmaları, planlama, araştırmalara katılma ve sonuçlarını uygulamaya yansıtma yönünde profesyonel rollerine de içerikte yer verilmiştir.
Tüm bu gelişmeler doğrultusunda,tanımlanmış ve uygulamaya konulmuş olan hemşirelik bakım süreci ve kullanılan çek listler bireyden daha çok hastalıkları ön plana çıkardığından klinikte çalışan hemşireleri çok memnun edici bulunmamıştır.
Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 3 Kasım 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bu Kararname ile sağlık kurumlarında yapılanma yenilenmiştir
1-Sağlık Politikaları Kurulu (6. Madde)
2-Sağlıklı Yaşam Genel Müdürlüğü
3-Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü (SB THGM ve SB TSHGM birleştirilmiş, 8. Madde)
4-KHK’nın 26. maddesinde “Türkiye Halk Sağlığı Kurumu” oluşturulmuştur. Hıfzıssıhha kurumu kapatılmıştır.
5-Kamu Hastaneleri Kurumu
6-Kamu Hastaneleri Birlikleri
7-KHK’nın 49. maddesi ile serbest sağlık bölgeleri kurulması
8-Uzlaştırma Kurulu
9-Yüksek Sağlık Şurası yeniden tanımlanmış
10-Tıbta Uzmanlık Kurulu
11-İl ve İlçe Sağlık Müdürlükleri
12-Performans Değerlendirmesi
13-Yabancı Uzman Çalıştırma
14-Yerel Ürün Şartı
15-Gönüllü Sağlık Gözlemciliği
16-İkamet Mecburiyeti
Kamu hastane birlikleri düzenlemelerine göre, hemşirelik kanunu ve hemşirelik hizmetleri yönetmeliğinde görevleri açıkça tanımlanan başhemşire kadrosu öngörülmediğinden başhemşirelik tamamen sonlandırılmıştır. Sağlık bakım hizmetleri müdürü, lisans mezunu hemşire/diyetisyen/eczacı vb. bir meslek elemanı tarafından yapılabilecektir.
2005 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından başlatılan sağlık kurumlarında kalite çalışmaları sonucunda 2011 yılında hastanelerde “Hizmet Kalite Standartları” hazırlanmıştır. (ISBN: 978-975-590-368-2) Kamu, özel ve üniversite hastanesi olmak üzere tüm hastaneleri kapsayan bu standart seti, sağlık çalışanlarının uygulamalarında onlara doğru işi doğru zamanda ve doğru bir şekilde yapmalarını sağlamak, yöneticilere yol göstermek amacını taşımaktadır.
Bu uygulamalarla hasta bakım hizmetleri, kalite denetimlerinde puanlanmış, etkin kayıt sistemi, arka log kodları, sözel order vb. konular güvence altına alınmıştır, ancak bazı özel alanların dışında hemşireler havuzdan pay aldıklarından, döner sermaye uygulamalarında diğer çalışanlar kadar yararlanamamaktadır.
KAYNAKLAR
1. Hastane hizmet kalite standartları, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Performans Yönetimi ve Kalite Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara 2011
2. Türkiye Sağlık Raporu Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, 2012
3. Halk Sağlığı Gündem, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Bülten Tarihi: Eylül 2011-2012
4. www.saglik.gov.tr
5. www.yok.gov.tr
6. www.turkhemsirelerdernegi.org.tr
