Kamu Üniversitelerinde Öğretim Üyesi Fark Ücreti: Hedefine ulaşabilir mi?

Prof. Dr. Erkan DEREBEK

DEÜ Tıp Fakültesi

Nükleer Tıp Anabilim Dalı

Bilindiği üzere, tam gün ile ilgili ilk düzenlemelerde kamu üniversitelerinde çalışan öğretim üyelerinin mesai dışındaki sağlık hizmeti sunumu için “fark ücreti” uygulaması tamamen ortadan kaldırılmıştı. Daha sonraki aşamalarda “öğretim üyelerine erişim” konusunda yaşanan sıkıntılar nedeni ile fark ücreti uygulamaları tekrar geri getirilmiş, daha sonraki aşamada (beklenen ve istenen sonuçların gerçekleşmemesi nedeni ile) limitler artırılarak devam ettirilmiştir.

Yürürlükteki yasal düzenlemelere göre kamu üniversitelerinde çalışan öğretim üyelerinin mesai dışındaki sağlık hizmeti sunumunda; 1) İstisnai durumlar dışında fark ücreti alınabilmektedir, 2) Muayenelerde Fark Ücreti üst sınırı, Sağlık Uygulama Tebliğinde ilgili branş için belirlenen vaka başı geri ödeme ücretinin iki katıdır, 3) Muayene dışındaki işlemlerde Fark Ücreti üst sınırı, asgari ücretin iki katını geçmemek üzere Sağlık Uygulama Tebliğindeki geri ödeme ücreti kadardır, 4) Fark Ücretinin en fazla %60 kadarı ilgili öğretim üyesine brüt olarak ödenmektedir, 5) Öğretim üyesine yapılan net ödeme gelir vergisi limitleri nedeni ile yıl başında brüt ödemenin %85’i, yılın ikinci yarısında ise brüt ödemenin %65’i kadardır (Tablo-1).  

Bu düzenlemeler, hastaların öğretim üyelerine erişimini bazı branşlar ve bazı işlemler dışında çok fazla etkilememiştir. Hastaların öğretim üyelerine erişme talebi ve gereksiniminin yüksek olmasına ve üniversitelerde bu talebi karşılayacak düzeyde kapasite bulunmasına rağmen yasal düzenlemelerden kaynaklanan nedenlerle bu erişim hedeflenen ve istenilen düzeyde gerçekleşememektedir. Branşlar arasında öğretim üyelerinin motivasyonunu kıracak düzeydeki ücret farklılıkları (Örneğin; göz hastalıklarındaki bir profesör için 86 TL, kardiyolojideki bir yardımcı doçent için 136 TL), fark ücretinin tabip odası muayene ücretinin çok altında olması, öğretim üyesine aktarılan oranın yapılan işle orantısız bir şekilde düşük olması (fark ücretinin en fazla 60’ı) ve vergi mevzuatı nedeni ile gelir vergisini yüksek olması (yılın ikinci yarısına doğru %35 vergi) gibi nedenler başlıca engeller olarak karşımıza çıkmaktadır.

İlgili kanun ve yönetmeliklerdeki değişikliklerle, bir taraftan hastaları zora sokmayacak; ancak, diğer taraftan öğretim üyelerini sisteme daha fazla entegre edecek çözümler geliştirmek erişimi daha da kolaylaştıracaktır.

Çözüm Önerisi: 1)Muayene ile ilgili fark ücreti üst sınırını, asgari ücrete endeksleyerek branşlar arası farklılıkları ortadan kaldıracak düzenlemenin yapılması (Ör: Asgari ücrete endekslenmesi). 2)Muayeneler için fark ücreti üst sınırının makul bir noktaya çekilmesi (Ör: Asgari ücretin %5’i). 3)Öğretim üyesine kalan payın makul bir düzeye çıkarılması (Ör: %70 düzeyine çekilmesi).  4)Fark ücreti gelirlerinde gelir vergisi muafiyeti.

İlgili Yasa ve yönetmelik maddeleri:

1. 5510 sayılı SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU, MADDE 73:

3. Paragraf:“…………….yükseköğretim kurumlarına ait sağlık hizmeti sunucularında öğretim üyeleri tarafından mesai saatleri dışında bizzat verilen sağlık hizmetleri için Kurumca belirlenmiş sağlık hizmetleri bedelinin, poliklinik muayenelerinde bir katını, diğer hizmetlerde yüzde ellisini geçmemek üzere, üniversite yönetim kurulu kararıyla öğretim üyelerinin unvanları itibarıyla belirlenen miktarda ilave ücret alınabilir…….”

1. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU SAĞLIK UYGULAMA TEBLİĞİ: Madde: 1.9.1:
2. öğretim üyeleri tarafından mesai saatleri dışında bizzat verilen sağlık hizmetleri için Kurumca belirlenmiş sağlık hizmetleri bedelinin bir defada asgari ücretin iki katını geçmemek üzere, poliklinik muayenelerinde en fazla iki katı, diğer hizmetlerde en fazla bir katı kadar ilave ücret alınabilir. (Ek cümle:RG-25/7/2013-29071) Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarına ait sağlık tesisleri ve üniversitelere ait ilgili birimlerin birlikte kullanımına ilişkin protokolü bulunan sağlık hizmeti sunucularında öğretim üyeleri tarafından ilave ücret alınamaz. c) (a) ve (b) bentlerinde belirtilen sağlık hizmeti sunucularınca SUT ve eklerinde yer alan sağlık hizmetleri işlem bedellerinin tamamı üzerinden Kuruma fatura edilebilen tutarlar esas alınarak kişilerden ilave ücret alınabilir

1. 2547 sayılı YÜKSEKÖĞRETİM KANUNU, Madde 58,

h) …….ilave ücretler döner sermaye işletmesinin ayrı bir hesabında toplanır. Bu tutardan ayrıca Hazine payı kesintisi ve (b) fıkrası uyarınca kesinti yapılmaz. Bu şekilde elde edilen gelirin yüzde 50’sinden az ve yüzde 60’ından fazla olmamak üzere üniversite yönetim kurulunca tespit edilecek oranı, mesai saatleri dışında sağlık hizmeti sunan öğretim üyesine, mesai içinde gerçekleştirilen iş miktarı ve çeşidi dikkate alınarak belirlenen toplam performansı aşmamak kaydıyla, ek ödeme matrahının yüzde 800’ünü geçmemek üzere her ay ayrıca ödenir.

1. YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARINDA DÖNER SERMAYE GELİRLERİNDEN YAPILACAK EK ÖDEMENİN DAĞITILMASINDA UYGULANACAK USUL VE ESASLARA İLİŞKİN YÖNETMELİK, Madde 5:

15) …..

Tablo-1: Kamu üniversitelerinde “mesai dışı öğretim üyesi muayenesi” için branşlar bazında fark ücretleri ve öğretim üyelerine yapılan ödemeler.