ABD Başkanı Donald Trump, Pazartesi günü yanına üst düzey sağlık görevlileri ve otizmli çocukların ebeveynlerini de alarak yeni tartışma yaratan açıklamalar yaptı. Beyaz Saray'da düzenlenen toplantıda bu kez toplum sağlığına ilişkin konuşan Trump, kadınların gebelik boyunca Tylenol'in etkin maddesi olarak bilinen "asetaminofen" almamaları gerektiğini söyledi.
ABD’de reçetesiz olarak satılan Tylenol'in etkin maddesi olan asetaminofen Avrupa'da ve Türkiye'de yaygın kullanılan ağrı kesici parasetamolle kimyasal olarak aynı.
Gıda ve İlaç Dairesi'nin (FDA), asetaminofen kullanımının artan otizm riskiyle "ilişkilendirilebileceği" konusunda doktorları bilgilendirmeye başlayacağını belirten Trump, bu tavsiyeye yönelik herhangi bir tıbbi kanıt ise sunmadı.
Muhafazakâr, Cumhuriyetçi Başkan Trump ayrıca yaygın aşıların birlikte ya da bir çocuğun yaşamının bu kadar erken döneminde yapılmamasını da önerdi.
"Olduğu gibi söylemek istiyorum: Tylenol almayın. Almayın" diyen Trump, aşılara atıfla da "Önerdiğimiz ya da en azından benim kesinlikle önerdiğim diğer şey de şu: Bebeğinize hayatınızda gördüğünüz en büyük yığınla şeyi enjekte etmelerine izin vermeyin" diye konuştu.
Aşı karşıtlığıyla bilinen ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanı Bakan Robert F. Kennedy Jr de, Nisan ayında bakanlığın ABD'deki "otizm salgınına neyin sebep olduğunu" 2025 Eylül'üne kadar belirlemek üzere "büyük bir test ve araştırma girişimi" başlattığını açıklamıştı.
Başkan Trump da bir suikast sonucu öldürülen aşırı sağcı aktivist Charlie Kirk'ün Pazar günü düzenlenen cenaze töreninde "müjdeyi vermiş" ve otizm spektrum bozukluğuyla ilgili "muhteşem" bir açıklama yapacaklarını ifade ederek "Sanırım otizme bir çözüm bulduk" demişti.
Otizmin nedeni ne?
Oysa otizme neyin neden olduğu bilim dünyasındaki en karmaşık sorulardan biri. ABD Başkanı Trump "gizemi çözdüğünü" iddia ederken alanın uzmanları bu konuyu onlarca yıldır tartışıyor.
Bilimsel açıdan bakıldığında, otizmin nedeni olarak tek bir etkin maddeye odaklanmak teyit edilebilir bir yaklaşım olarak görülmüyor. Frankfurt Üniversite Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi, Psikosomatiği ve Psikoterapisi Bölüm Başkanı Christine Freitag'a göre, kapsamlı araştırmalar nedensel bir etki göstermezken, yalnızca riskte çok küçük bir artış ortaya koyuyor.
Hamilelik sırasında ağrı kesici kullanımı genel olarak bir risk olarak görülüyor. Ancak Freitag’a göre otizm de dahil olmak üzere tüm sinirsel gelişim bozuklukları poligenetik risklerle bağlantılı. Yani otizme ne tek bir ilaçtaki etkin madde ne de tekil genler neden oluyor.
Genetik faktörlerin rolü
Otizm spektrum bozukluğu, yaşamın erken dönemlerinde beynin gelişimindeki değişikliklerden kaynaklanıyor. Araştırmalar, otizmi olan kişilerde beynin işleyişinde çok geniş bir yelpazeye yayılan farklılıklar olabileceğini ortaya koyuyor.
Oxford Üniversitesi ve University College London'da bilişsel sinir bilimci ve otizm uzmanı olan Geoff Bird, bilim insanlarının otizmin "genetik bir temelinin olduğundan oldukça emin olduğunun" altını çiziyor. Otizm vakalarının yaklaşık yüzde 80'i kalıtsal gen mutasyonlarıyla ilişkilendirilebiliyor.
MECP2 gibi genlerdeki değişikliklerin beyin gelişimini etkilediği bulunmuş olsa da belirli değişikliklerin doğrudan otizmle bağlantılı olduğuna dair kanıt ise net değil.
"Otizm teşhisi, her zaman için otizm araştırmalarındaki en büyük zorluk olmuştur, çünkü elimizde otizme özgü biyolojik bir belirteç yok" diyen Bird, bu faktörün araştırmacılar için otizmin biyolojik nedenlerini anlamaya çalışırken büyük zorluklar yarattığını belirtiyor.
Otizm mi arttı, teşhisler mi yaygınlaştı?
ABD'de otizm tanısı konanların sayısında son yıllarda belirgin bir artış gözlendi. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'nin (CDC) verilerine göre 2020'de her 36 çocuktan birine otizm spektrum bozukluğu tanısı konuldu. Bu oran, 2000 yılında her 150 çocuktan biriydi.
Uzmanlara göre otizm teşhislerinin artmasının en büyük nedeni ise otizmin 80 yıl önce ilk kez tanımlanmasından bu yana klinik ve toplumsal tanımların sık sık değişmiş olması.
Bird, "Artık çok daha hafif zorluklar yaşayan kişilere de teşhis koymak yaygın hale geldi, bu da artan yaygınlığın bir kısmını açıklıyor" ifadelerini kullandı.
Tarama yöntemlerindeki değişiklikler de uzmanların kız çocuklarındaki otizm belirtilerini daha sık fark etmelerine yardımcı oldu.
"Otizm çoğunlukla erkek çocuklarda nasıl ortaya çıktığına göre tanımlandı ve kız çocuklarının teşhisleri buna uyduruldu. Şimdi ise teşhis kriterlerini, kızlardaki görünümleri de hesaba katacak şekilde genişletiyoruz" diyen Bird, bunun doğal sonucunun, otizmin daha yaygın görünmesi olduğuna dikkat çekiyor.
Bilim insanları ayrıca kirletici maddeler, bağırsak-beyin eksenindeki değişiklikler veya bağışıklık sisteminin nörogelişim ve otizm üzerinde doğrudan bir etkisi olup olmadığını da araştırıyor.
Ancak bu teorilere dair kanıtların "ikna edici olmadığını" belirten Bird, "Kirleticilerin zararlı sonuçları olduğuna şüphe yok, ama otizm oranlarını artırıyor olmaları beni şaşırtır" diye konuştu.
Nöroçeşitlilik hareketi de daha geniş teşhis kriterlerine katkı sağladı. Otizm farkındalığı hareketleri, insanların kendi deneyimlerinin nörotipik olmayabileceğini anlamalarına yardımcı oldu.
Aşılar otizme neden olur mu?
Son yirmi yılda bilim insanları, aşının herhangi bir yönünün otizme yol açıp açmadığını belirlemek için birçok geniş kapsamlı ve titiz çalışma yürüttü. Hiçbiri, hamilelik sırasında ya da doğumdan sonra yapılan aşılarla otizm arasında herhangi bir bağlantı göstermedi.
ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri'ne (NIH) göre, otizm ile aşılar arasında, "cıva bazlı bir bileşik olan timerosal içerenler dahil" hiçbir bağlantı bulunmadı.
Aşıların otizme neden olduğu yönündeki asılsız iddia, 1998'de yayımlanan ve kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (MMR) aşısı ile beyin gelişimindeki sorunlar arasında bağlantı olduğunu öne süren bir makaleyle çıktı.
Daha sonra bu çalışmada ciddi hatalar olduğu anlaşılarak makale geri çekildi. Ancak makalenin yarattığı olumsuzlukların etkisi hâlâ sürüyor.
