1. Üniversite çalışanlarının izinli olduğu dönemlerde (yıllık izin, ışın izni, sağlık raporu, hastane yatışları, vb) döner sermaye kesintisi yapılabilir mi?
Üniversite çalışanlarına ödenecek döner sermaye 2547 sayılı Yüksek Öğretim kanunun 58. maddesi ve Yükseköğretim Kurumlarında Döner Sermaye Gelirlerinden Yapılacak Ek Ödemenin Dağıtılmasında Uygulanacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik çerçevesinde yapılmaktadır. Yasal düzenlemeler yanında sayıştay ve mahkeme kararları uygulamaya yön vermektedir. Çalışanların izinli olduğu dönemlerde döner sermaye kesintisi yapılmasını zorunlu kılan hiçbir yasal düzenleme (kanun, tebliğ, yönetmelik), bulunmamaktadır. Bunun da ötesinde, geçmiş dönemlerde kesinti yapılmasına yönelik düzenlemeler Sayıştay kararları ve buna dayanarak hazırlanan maliye bakanlığı tebliğleri, idare mahkemesi kararları ve Danıştay kararları ile durdurulmuş veya iptal edilmiştir. Bunların içinde ışın izinleri kullanılması zorunlu olan bir izin türü olup, mali politika ve uygulamalar ile engellenemez.
2. Sağlık Bakanlığı Hastanelerinde izin dönemlerinde yapılan kesintinin dayanağı nedir?
Sağlık Bakanlığına ait kuruluşlarda çalışan personele ödenecek döner sermaye 209 Sayılı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Kurumları İle Esenlendirme (Rehabilitasyon) Tesislerine Verilecek Döner Sermaye Hakkında kanun ve Ek Ödeme Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. İlgili yönetmelikte döner sermaye ödemelerinin hesaplanmasında kullanılan aktif çalışılan gün katsayısı (çalışılan gün-çalışılmayan gün /takvim günü) açıkça tanımlanmıştır. Bu yönetmelikte çalışılan günler fiili olarak çalışılan gün ve resmi tatil günleri ile sınırlandırılmış; hukuki dayanağı olmayan keyfi bir değerlendirme ile diğer izin günleri (rapor, ışın izni vb) çalışılmayan günler kapsamına alınmıştır. Yönetmeliğin bu hükmü ile ilgili olarak hukuka aykırı olduğu gerekçesi ile iptal davası açılmıştır. 11. Danıştay Dairesi tarafından reddedilen iptal istemi halen Danıştay Dava Daireleri Kurulunda karar için beklemektedir. Bu yüzden Sağlık Bakanlığına bağlı kuruluşlarda Mevcut düzenlemeler çerçevesinde döner sermaye kesintileri hukuka uymamakla birlikte mevzuat düzenlemelerine uygundur. Döner sermaye kesintisi yapıp yapmamak Sağlık Bakanlığının tasarrufunda olup, bakanlık ve şu an için tercihini bu yönde kullanmaktadır.
3. Sağlık Bakanlığının kendi yönetmeliğine dayanarak yaptığı uygulama Üniversite Hastaneleri için de geçerli midir?
Kesinlikle hayır. İlgili kanun ve yönetmeliklerde büyük benzerlikler olmasına rağmen uygulamayı şekillendiren detaylarda önemli farklılıklar bulunmaktadır. Üniversite hastanelerinin tabi olduğu yönetmelikte, sağlık bakanlığının yönetmeliğine hukuka aykırı olarak konan ve dava konusu olan hükümler bulunmamaktadır. Bu yönetmelikte ışın izni, rapor ve yıllık izin çalışılmayan gün olarak tanımlanmamıştır. Dolayısı ile Danıştay, Sayıştay ve idare mahkemelerinin izinli günler konusunda daha önce vermiş olduğu kararlar geçerlidir. Hiçbir kurum, kuruluş, kişi veya organ keyfi bir yorumla yasal düzenlemelerde dayanağı olmayan bir karar alamaz.
4. Üniversite Hastanelerinde karar alma yetkisi kim(ler)e aittir.
Üniversite hastanelerinde döner sermaye ile ilgili konularda karar alma yetkisi Üniversite Yönetim Kurulunundur. Üniversite Yönetim Kurulunun bazı yetkilerini ilgili yönetmelik yayınlanmak koşulu ile Döner Sermaye yürütme kuruluna devredebilir. Bu konuda taslak bir yönetmelik bulunmakla birlikte yayınlanmış herhangi bir yönetmelik bulunmamaktadır. Dolayısı ile döner sermaye ile ilgili karar alma yetkisi mevcut koşullarda Üniversite Yönetim Kuruluna aittir ve Üniversite Yürütme Kurulu veya Hastane Yürütme Kurulu gibi adlarla kurulmuş kurulların aldığı kararlar hükümsüzdür.
5. Üniversite Hastanelerinin izinli günlerde döner sermaye kesintisi konudaki uygulamaları nasıl şekillenmiştir?
Üniversite hastanelerinin çok büyük bölümünde kararlar Üniversite Yönetim Kurulu tarafından alınmaktadır. Sınırlı sayıda üniversitede kararlar Üniversite Yürütme Kurulu veya Hastane Yürütme Kurulu kurulu gibi yetkisiz kurullarda alınmaktadır.
Kararların içeriği de oldukça çeşitlilik göstermektedir. Üniversite çalışanlarına kurumsal aidiyet olarak adlandırılan A puanı ödemelerinde aşağıdaki tanım ve hesaplamalardan yola çıkarak 2 farklı yöntem uygulanmaktadır
Aktif Çalışılan Gün Katsayısı = (Toplam Gün Sayısı – Çalışılmayan Gün Sayısı) / Toplam Gün sayısı
Birim Ortalaması = (B + C + D) / Aktif Çalışılan Gün Katsayısı
A = Birim ortalaması X Kadro Ünvan Katsayısı X Aktif Çalışılan Gün Katsayısı
A= (B+C+D) / Aktif Çalışılan Gün Katsayısı X Kadro Ünvan Katsayısı X Aktif Çalışılan Gün Katsayısı
Birinci grupta yer alan üniversite hastanesinde (Ör: Dokuz Eylül Üniversitesi); yönetmeliğinde açık tanımlar bulunmasına rağmen dava konusu edilmiş ve dava süreci halen devam etmekte olan Sağlık bakanlığı yönetmeliği esas alınarak uygulama yapılmaktadır. Bu grupta yer alan üniversiteler kendi yönetmeliklerinde çalışılmayan günler ile ilgili bir hüküm bulunmamasına ve Sayıştay/Danıştay kararlarına rağmen, zoraki bir yorumla çalışanlarının verim ve motivasyonlarını azaltacak şekilde izinli günlerin tümünde (rapor, ışın izni, yıllık izin vb) döner sermaye kesintisi uygulamaktadır. Yine bu grupta yer alan üniversiteler aktif çalışılan gün katsayısını bireysel bazda değerlendirmeye almaktadır. Bu grupta yer alan üniversitelerin bir kısmı ise, yine keyfi bir yorum ile ışın iznini, yıllık izni veya rapor izinlerinin bir kısmını kapsam dışında tutarak uygulama yapmaktadır (Ör: Gazi Üniversitesi).
Sayıları azınlıkta olmakla birilikte ikinci grupta yer alan üniversiteler yasal düzenlemeleri olması gereken şekilde yorumlayıp çalışanlarını mağdur etmeyecek uygulamalara yönelmiştir. Bu grupta yer alan üniversitelerin bir kısmında yönetmelikte yer almadığı için Sayıştay ve Danıştay kararları esas alınarak izinli günlerin hiçbiri çalışılmayan gün olarak değerlendirilmemiş ve aktif çalışılan gün katsayısı 1.00 olarak alınmıştır. Bir grup üniversite ise yönetmelik hükümlerine sadık kalarak aktif çalışılan gün katsayısını birim bazında değerlendirmeye almıştır (Ör Hacettepe Üniversitesi). Buna göre tanımlı birimdeki (hastane, anabilim dalı vb) personelin toplam çalışılan ve çalışılmayan günleri değerlendirmeye alınmakta ve izinli günler için döner sermaye kesintisi uygulanmamaktadır. Bu üniversitelerin uygulamasında gerek çalışılmayan gün değerlendirmesi, gerekse aktif çalışılan gün katsayısı çalışanların mağdur olmayacağı biçimde ve hukuka uygun alarak ve değerlendirilmiştir.
6. Üniversite Hastanelerinin izinli günlerde döner sermaye kesintisi konudaki uygulamaları nasıl olmalıdır?
Birinci grupta yer alan üniversitelerin uygulamaları hukuksuz olmasının yanında çalışanların verimliliğini, moral motivasyonunu ve kurumsal aidiyet duygusunu zayıflatacak uygulamalardır. Bu uygulama ile üniversite hastanelerinde de Danıştay Dava Daireleri Kuruluna kadar uzanabilecek idari mahkemeler süreçleri başlayacak ve çok sayıda çalışan son derece haklı olduğu bir konuda kendi kurumu ile mahkemelik olacaktır. Yaklaşık 2-4 yıl sürmesi beklenen bu süreçte çalışanlar kadar yönetimler de yıpranacak ve kazananı olmayan bir yola girilmiş olacaktır. Mahkemelerin farklı kararları, bunların uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek yeni sorunlar süreci büsbütün içinden çıkılmaz hale getirecektir. Üstelik Sağlık Bakanlığından farklı olarak yönetmelikte yeri olmayan bir uygulama olduğu için, kurumlardan ziyade yöneticilerin sorumluluğu ön plana çıkacak ve bireysel tazminat davaları söz konusu olabilecektir.
7. Üniversite Hastanelerinin bir kısmında yasal zorunluluk olmadığı halde izinli günlerde döner sermaye kesintisi niçin yapılmaktadır?
İzinli günlerde döner sermaye kesintisinin yapan üniversite hastanelerinin bu kararı almalarında 2 temel faktör rol oynamaktadır: Maliyet azalması ve ileriki yıllarda ortaya çıkabilecek olası Sayıştay zimmeti. Bu grupta yer alan üniversitelerin izin dönemlerinde yaptıkları kesintiler nedeni ile gerçekleşecek maliyet azalmaları (yıllık gelirin yaklaşık %3-5’i düzeyinde) aidiyet duygusunun zedelenmesi ve verimliliğin azalması nedeni ile gelirlerin olumsuz yönde etkilenmesine ve hizmet kalitesinin düşmesine yol açması kaçınılmazdır. Sayıştay denetimlerinde mali uygulamaların kanun ve yönetmeliklere uygunluğu denetlenmektedir. Bu üniversitelerin uygulamalarında kanun, yönetmelik ve idari mahkemelerin kararlarına aykırı bir husus bulunmadığından bu konunun sorguya alınması çok çok düşük bir olasılıktır. Sorguya alınsa bile, bu kararları açıklayacak çok güçlü argümanlar nedeni ile savunması rahatlıkla yapılabilecek ve zimmet çıkarılması söz konusu olmayacaktır.
İkinci grupta yer alan ve izinli günlerde döner sermaye kesintisi yapmayarak çalışanlarını mağdur etmeyen üniversitelerin uygulamaları, çalışanlarının moral motivasyonlarını artıracak ve verimliliği olumlu yönde etkileyecektir. Gereksiz mahkeme süreçleri yaşamayacak olan bu üniversitelerde çalışma barışı ve huzuru birici grupta yer alan üniversitelere göre çok daha yüksek olacak, çalışanlar ve yöneticiler enerjilerini mahkeme süreçlerinden çok kendi iş süreçlerine harcayacaklardır. Teorik maliyet kayıpları, verimlilik azalması olmayacağı için fazlası ile karşılanacaktır. Tarih, tercihlerini çalışanlar ve kurum çıkarları yönünde kullanan yöneticiler ve diğerlerini ayrı ayrı not edecektir. Bu kurumlarda çalışan personel de, haklarına sahip çıkan yöneticileri şükranla anacaktır.
8. İzinli günlerde döner sermaye kesintisi uygulayan Üniversitelerde yönetici ek ödemeleri için de aynı kurallar uygulamakta mıdır?
Üniversite Üst Yöneticilerine yöneticilikleri nedeni ile % 200-500 arasında ek ödeme yapılmaktadır. Tüm çalışanlara performans kriterleri getirilmişken, üst yöneticilere hiç bir performans kriteri getirilmemiştir. Kurumlarını batıran yöneticiler de, kurumlarını uçuran yöneticiler de aynı ek ödemeden aynı şekilde yararlanmaktadır. Çalışanlarına yönetmeliklerde yer almayan hükümler nedeni ile kesinti yapılan bu üniversitelerde, yöneticicik ek ödemesi için kesinti yapılmamaktadır.
9. Döner sermaye kesintisi yapılan dönemlerde denge tazminatı verilmesi kayıpları karşılar mı?
Çalışanların bir küçük bir bölümünde denge tazminatı kayıpları karşılayabilir. Ancak; alternatif olarak verilecek denge tazminatı, çalışanların büyük bölümü için kayıpların çok altındadır.
