Kök hücre nakli ya da halk arasında bilinen adıyla “kemik iliği nakli”, yeni gelişen teknolojiler sayesinde kök hücrelerin kemik iliği, dolaşımdaki kan veya göbek kordonundan elde edilerek, kan veya diğer organ kanserleri ile çeşitli kanser dışı hastalıkların tedavisinde kullanılmasıdır.
Kemik iliği nakli hangi hastalıkların tedavisinde uygulanır?
Kök hücre naklinin ağırlıklı olarak yapıldığı hastalık grubunu; lösemiler, lenfomalar, multipl myelom gibi kan kanserlerinin sık görülen tipleri oluşturmaktadır. Ayrıca; kemik iliği yetmezliğine neden olan hastalıklar, bazı organ kanserleri ve özellikle ülkemizde çok sık görülen talesemi gibi kalıtsal hastalıklar, bazı bağışıklık sistemi hastalıkları da önemli kullanım alanlarıdır. Nakil amaçlı kök hücreler kişinin kendisinden (otolog) ya da başka bir kişiden (allogeneik) alınabilir. Her ikisinde de amaç; hastaya çok yüksek dozda kemoterapi ve radyoterapi verilmesini sağlayabilmektir.
Otolog kök hücre nakli nasıl yapılır?
Çok yüksek dozda verilen kemoradyoterapi ile kanser hücreleri daha etkili bir şekilde yok edilebilmektedir. Ancak bu doz, aynı zamanda sağlıklı hücrelere de zarar vermekte ve bir yan etki olarak hastanın kemik iliği yok olmaktadır. Bu nedenle tedaviye başlamadan önce hastanın kan yapıcı kök hücreleri özel yöntemlerle toplanıp dondurularak saklanmaktadır. Ardından tümörü yok etmek için yüksek doz tedavi uygulanmakta ve tedavi bitiminde daha önce saklanan kök hücreler tekrar hastaya nakledilmektedir. Bu hücreler kemik iliğine yerleşerek 2-3 hafta kadar sonra yeterli kan üretimi yapma başlamaktadır. Yani, bu yöntemle hastanın kök hücreleri yüksek doz tedavinin etkilerinden korunmuş olmaktadır.
Allogeneik kök hücre nakli nasıl yapılır?
Otolog nakilde olduğu gibi hastaya yüksek doz tedavi verilmekte ve ardından vericinin kök hücreleri nakledilmektedir. Allogeneik nakillerde alıcı ile verici arasında doku uyumu olması gerekir. Hedef, % 100 doku uyumunu yakalamaktır. Bu nedenle öncelikle hastanın kardeşi aday olarak değerlendirilir, tam doku uyumu olasılığı % 25’tir. Bu sağlanamazsa kemik iliği bankalarından uygun verici aranır. Günümüzde gelişen teknoloji sayesinde tam doku uyumunun sağlanamadığı durumlarda da daha az doku uyumuyla başarılı nakiller yapılabilmektedir. Haploidantik nakil adı verilen bu uygulamalar sayesinde tam doku uyumu sağlanamayan birçok hastada erken dönemde kök hücre naklinin yapılmasının yolu açılmıştır.
Nakil nerede yapılır?
Kök hücre nakilleri oldukça riskli ve hasta yaşamını tehdit edebilen uygulamalardır. Bu nedenle kök hücre nakillerinin Sağlık Bakanlığı'nca ruhsatlandırılmış özel merkezlerde yapılması gerekmektedir. Bu merkezlerde deneyimli ekipler, özel teknik altyapı olması son derece önemlidir. Ülkemizde 2013 yılı içinde 1500 kadar otolog, 600'den fazla allojenik ve 150'den fazla haploidantik nakil yapılmıştır.
