Ötenazi ve hukukî sonuçları

Ötenazinin mahiyetini söyledik; bir çeşit intihar. İki kişi var karşımızda; hasta ve doktor. Aktif ötenazide hasta, İslamî kurallar çerçevesinde meşru bir mazeret sayılmayan sebeple kendi elinde olmayan bir hakkı (hayat hakkı) yok etmiştir.
Zahirî duruma bakılarak verilen hüküm, bu fiili işleyen kişi müntehirdir. Fukahanın büyük çoğunluğu der ki: "Müntehir, Allah'ın haram kıldığı intiharı helal saydığı için itikaden mümin olarak da kabul edilemez. Dolayısıyla cenazesine Müslüman muamelesi yapılmaz, cenazesi yıkanmaz, namazı kılınmaz ve Müslüman mezarlığına gömülmez. Efendimiz'in intihar eden bir sahabinin cenaze namazını kılmaması bunun delilidir." Ama bazı fakihler müntehirin haramı helal görme değil de, onun haramlığını kabulle beraber bedenî ve rûhî ızdıraplara dayanamadığı için intihar ettiği varsayımıyla hareket edip, cenazesine Müslüman gibi muamele edileceğini söylerler. Bunların dayandığı temel delil de aynıdır; Efendimiz'in cenaze namazını kılmadığı sahabi. Çünkü hadisin devamında anlatılan şudur ki; Efendimiz cenaze namazını kendisi kılmamış ama kılınmasından da men etmemiştir. (Ebu Davud, Cenaiz, 51)

Doktora gelince; ceza hukukunda esas olan cezaya konu edilen fiillerdeki suç unsurudur. Kasd, hata, sebep, ihmal vb. hususlara bağlı olarak failin cezaî müeyyidesi değişiktir. Ölüm cezasından diyete, hapisten kınamaya, meslekten ihraca kadar ağırdan hafife veya tersi bir vetire izleyebilir bu cezalandırma süreci. Doktor, hipokrat yeminine muhalif hareket etmiştir. Doktor hastalarına şifa adına "yararlı" olmak veya en azından "zarar vermemek" zorunda olan bir insandır. Burada doktor hastayı öldürecek ilacı hastaya verdiğine göre fiilinde kasd unsuru vardır ve cezası ölümdür. Fakat bu fiili, hasta ve yakınlarının istemesi üzerine yapması kasda şüphe sokar. Bu ise cezada hafifletici bir unsurdur. Çünkü "cezalar şüphelerle düşer" küllî bir kaidedir. Kaidedeki "düşer" kelimesi bütün bütün cezalandırılmaz şeklinde anlaşılamaz. Hafifletici unsurlar nazara alınarak ölüm cezası verilmez demektir. Cezası ne olabilir denilecek olursa; hasta yakınlarının iradesine bağlı olarak diyet ödemesi dahil hiçbir ceza verilmeyebilir veya kamu yararı gözetilerek adlî makamlar tarafında farklı cezalar öngörülebilir.

Pasif ötenazide ise; doktor hasta ve yakınlarının isteği ile görevini yapmamış ve bu nedenle tabii şartlar içinde hasta ölüme terk edilmiştir. Burada ölüme sebebiyet veren tedavinin terki değil tabii seyrine bırakılan hastalıktır. Bundan dolayı doktora suç isnad edilemez. Dolayısıyla ceza da söz konusu değildir. Ama bir manada vacib olan şifa arama eylemini terk ve reddettiği için hasta ahirette mesul olacaktır/olabilir. ...caktır, ...bilir şekliyle ihtimalli ifademiz İslam hukukçuların farklı görüşleri sebebiyledir.

Dolaylı ötenazi dediğimiz sadece acı ve ızdırabı dindirmeye yönelik ilaçlar verip hastalığı tedaviye yönelik hiçbir şey yapılmaması da pasif ötenazide olduğu gibidir. Hasta ve doktor adına hukukî sonuçlar aynıyla geçerlidir.

İntihara yardıma gelince; devasız hastalığa yakalandığını öğrenen hastaya kendisini öldürecek ilaçlar vermesi şekliyle gerçekleşen bu eylem de hasta bizzat müntehir, doktor da hangi gerekçe ile olursa olsun ona yardım etmiş, dolayısıyla ölümüne sebebiyet verecek bir işlemi bizzat iradesi ile işlemiştir. Fıkıh dilinde "tesebbüben katl" dediğimiz bu hadisede, doktor her ne kadar fail olmasa da ona yataklık etmiş ve cezayı gerektiren bir suç işlemiştir. Cezası ise 'tazir' suçları kategorisinde olduğu için hakimin takdirine bırakılmıştır.


Ahmet Kurucan / Zaman
a.kurucan@zaman.com.tr