Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meral Kayıkçıoğlu, trigliserid hakkında merak edilenleri Medimagazin’e anlattı. Prof. Dr. Kayıkçıoğlu, trigliserid seviyeleri, trigliserid yüksekliğinin şeker hastalığının habercisi olup olmadığı, trigliseridi düşürmek için neler yapılması gerektiği gibi birçok konuda açıklamalarda bulundu
Bize biraz kendinizden söz edebilir misiniz?
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Ana Bilim Dalında öğretim üyesiyim. Daha çok genel kardiyolog olarak çalışıyorum. Bu kapsam içerisinde lipit,ateroskleroz, pulmoner hipertansiyon ve benzeri konular mevcut. Ama ağırlıklı olarak lipitler üzerinde yoğunlaşmış bir kardiyoloji uzmanıyım.
Ağırlıklı olarak lipit kliniği yapan bir hekim gözüyle baktığınızda toplumumuzun lipit profilini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Elbette, benim bakış açım biraz daha farklı. Çünkü lipit kliniğine gelenler, lipit problemi daha fazla olan hastalar. Onlarda trigliserid biraz daha ön planda olabiliyor. Daha ciddi kolesterol yükseklikleriyle karşılaşıyorum. Eğer Türkiye’nin geneli derseniz, şu ana kadar yapılan epidemiyolojik veriler de az buçuk bunu gösteriyor. Kolesterol yüksekliği ya dadislipidemi kavramı içerisinde değerlendirilen toplumun yaklaşık üçte birinin dislipidemik olduğunu biliyoruz. Trigliserid yüksekliğinde yaşam tarzımız da ön planda olabiliyor.
Trigliserid nedir, ne işe yarar?
Tam olarak tanımlaması zor. Ama sonuçta tıpkı kolesterol gibi bir yağ fraksiyonu. Trigliseridler için “enerjinin depo formu” veya “yağın depo formu” tanımını kullanabiliriz. Çok bilimsel olmayacak belki, ama sonuçta bir yağ fraksiyonu ve biz bunu gıdalarla alabiliyoruz. Vücudumuz bunu tekrar oluşturabiliyor. Yağın ve enerjinin depo formu olarak organlarda birikebiliyor.
Trigliserid ve kolesterol arasındaki fark nedir?
Her ikisi de farklı yağ formatları. Kolesterolü de gıdalarla alıyoruz. Yine karaciğerde sentezlenebiliyor. Hem bitkisel hem hayvani gıdalardan gelen farklı kolesterol olabiliyor. Kolesterolün yüzde 25’i gıdalarla gelebiliyor. Vücutta pek çok hücrenin, hücre zarı fonksiyonunda hormonların ön maddesi olarak kolesterol kullanılıyor. Kolesterolün bu organlara ulaşabilmesi için de kanda bir taşınma söz konusu. Ve bu kolesterol tabii ki kanda eriyemediği için -kan bir nevi bir su-, proteinlerle bileşik yapıp karaciğerden organlara, organlardan tekrar karaciğerlere taşınması söz konusu. İşte, LDL ve HDL dediğimiz, yani kötü kolesterol ve iyi kolesterol kavramları da bu kolesterolün taşınma formatını gösteriyor. Bunların içerisinde trigliseridler de yer alıyor. Trigliseridlerin özelliği şu; onlar da yediklerimizden geliyor. Bağırsaklarda enzimlerle parçalanıp emiliyor ve tekrar hem dokularda hem de karaciğerde, hatta kanda yeniden trigliserid formatına ulaşıyor. Trigliseridler de organlarda enerjinin ve yağın depo formunu oluşturuyor. Trigliseridler yükseliyorsa, kolesterolden farklı olarak bir organda depolanan trigliserid miktarı artıyorsa o organın işlevlerinde bozukluk meydana geliyor. Örneğin; karaciğerde depolandığı için trigliseridler karaciğerde arttığı zaman yağlanmış karaciğerden bahsediyoruz. Veya pankreas dokusunda arttığı zaman o dokunun hücresel ölümü dediğimiz, yani dokunun zararlanmasına yol açan birtakım sonuçlara neden olabiliyor.
Trigliserid yüksekliği tehlikeli midir? Türkiye’de trigliserid yüksekliği ne oranda görülmektedir?
Türkiye’de veriler değişken, ama çalışmalara göre yüzde 33-44 arasında görülüyor. Her üç insandan birinin trigliserid oranları yüksek olabiliyor. Trigliserid yükseldiği zaman organlarda yağlanma meydana gelebiliyor. Eğer bu organ örneğin; pankreas ise şeker hastalığına yol açıyor. Çünkü pankreas hücrelerinin kendi kendine zarar vermesine neden oluyor. Belli bir süreçten sonra ise şeker hastalığını getirebiliyor. Pankreasta ciddi bir hasarlanmaya yol açabiliyor. Genellikle çelişkili bulunmakla beraber, ateroskleroz dediğimiz damar sertleşmesi, kalp krizleri vs. ile ilgili bilimsel veriler mevcut. Çünkü trigliseridler genelde kanda yemeklerden sonra yükseliyor. Açlık hâlinde daha düşük olması bekleniyor. Ama biz tahlillerde trigliseridleri hep açlıkta ölçüyoruz toklukta değil. O nedenle de açlıkta ölçülen trigliseridleri düşük gibi görülen kişilerin toklukta çok yükselebilmesi mümkün. Bunların yaptığı tahribatla ilişkili bilimsel verilerdeki çelişkiler açlıkta tahlil yapılmasından kaynaklanıyor. Ama toplum tabanlı çalışmalarda, trigliserid yüksekliğinin kalp hastalığına, kalp krizlerine davetiye çıkardığı gösterilmiş durumda.
Trigliserid hangi seviyelerde olmalıdır?
Trigliseridlerin düzeyleri 150 mg/dL’nin üzerinde ise yüksek diyoruz. 200mg/dL’nin üzerini ciddi yüksek anlamında kullanıyoruz. 400 veya 500mg/dL’yi aştığı zaman daha önce bahsettiğim akut pankreatit riski bulunuyor. Acilen de müdahale edilmesi ve trigliserid düzeylerinin düşürülmesi gerekiyor.
Trigliserid yüksekliğinin belirtileri nelerdir?
Diğer yağlarda olduğu gibi normalde 500mg/dL’yi geçmedikçe hiçbir belirti vermiyor. Bu da en büyük problem, kolesterolde de aynı şekilde. Akut pankreatitte şiddetli bir karın ağrısı meydana geliyor. Kişi trigliseridinin yüksek olduğunu bilmediği için bundan dolayı herhangi bir şikâyeti olmuyor. Örneğin; kişinin tansiyonu yüksek, başı ağrıyor. Hekime gidiyor, talepte bulunuyor ve ilacını kullanıyor, ama trigliserid yüksekliğinin o anda yarattığı bir harabiyet ve bir bulgu olmadığı için hastalarda genellikle bunu önemsemiyorlar. Ama 500’ü aştığı zaman karın ağrıları başlıyor.
Trigliserid seviyeleri ne sıklıkla kontrol edilmeli?
Bunun belli bir kuralı yok. Ama 20 yaşını aşan herkes mutlaka kan lipit profili dediğimiz ve içinde kolesterol, trigliserid, HDL ve LDL’nin olduğu ölçümleri kan şekeriyle beraber yaptırması gerekiyor. Eğer sonuçlar normal ise beş yılda bir ölçümü yeterlidir. Ama aile öyküsü varsa; yani ailesinde erken yaşta kalp hastalığı, diyabet varsa o zaman daha sık aralıklarla, iki üç yılda bir kan lipit profili ölçümünün yapılmasında fayda var.
Peki, hasta ilaç kullanıyorsa ne kadar süre ilaç kullanmaya devam etmeli?
Trigliseridle ilişkili ilaç kullanımında öncelikle hastada trigliserid yüksekliğine yol açan başka bir etkenin olup olmadığının gösterilmesi gerekiyor. Örneğin; diyabetik hastalarda şeker düzene girdikten sonra bazen trigliseridler de normale dönebiliyor. O zaman ilacın kesilmesi gerekebiliyor. Veya bazı ilaçlara bağlı trigliseridler yükselebiliyor, örneğin; bazı tansiyon ilaçları, idrar söktürücüler ve kalp ilaçları da trigliseridleri yükseltebiliyor. O ilaçlar kesildikten sonra trigliseridler eğer normale dönüyorsa trigliserid düşürücü bir ilaç kullanmaya gerek kalmıyor. Ama ortada bir neden yokken trigliserid yüksekliği saptanmışsa, ömür boyu trigliserid tedavisi almak gerekiyor.
Trigliseridi düşürmek için ne yapmak gerekir?
Trigliseridlerin özelliği kolesterolden farklı. Yediğimiz besinlerden çok çabuk etkileniyor. Yani, şu an gidin biraz karbonhidrattan zengin beslenin, yarım saat, bir saat içerisinde trigliseridler hızla yükselmeye başlar. Hâlbuki bugün yediğiniz yağlı bir yemeğin kolesterol düzeyini etkilemesi iki haftayı bulabiliyor.
O yüzden trigliseridler yediklerimizden çok etkileniyor. Sadece yağlı gıdalar değil, un ve şeker içeren gıdalar da trigliseridi ciddi bir şekilde yükseltebiliyor. Öte yandan egzersiz yapmak, hareketli olmak kan trigliserid düzeyini düşürüyor. Alkol trigliseridi yükseltebiliyor.
Trigliserid yüksekliği şeker hastalığının habercisi midir?
Bunu söylemekte fayda var. Trigliserid yüksekliği pankreas dokusunu hasarlandırıyor. Çok yüksekse, 500mg/dL’nin üzerindeyse akut olarak hasarlandırıyor. Ama 200/300 mg/dL ise kronik dönemde gidiyorsa, yine pankreas dokusunda harabiyet söz konusu ve buna bağlı olarak diyabet gelişimi artıyor. Diyabetin kendisi de trigliserid düzeylerini yükseltiyor. Kısır döngü gibi ikisi de birbirini tetikleyerek, hem diyabet gelişiminde hem de diyabetin komplikasyonlarında trigliserid önemli rol oynuyor.
Teşekkürler.
