MEDİMAGAZİN - Adem Az ile M. İhsan Karaman, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi’nde yer alan “COVID-19 Günlerinde Hekim Haklarını Tekrar Düşünmek” isimli makalelerinde hekim-hasta ilişkisini tarihsel süreç içerisinde incelediler. Sağlık çalışanlarına yönelik, yasal geçerliliği olan kapsamlı bir sözleşmesinin gerekliliğini tartışarak sözleşmenin tasarımı ile ilgili tavsiyelerde bulundular.
M. İhsan Karaman, makaleye ilişkin görüşünde şu ifadelere yer verdi:
"Son on yıllarda yoğun bir şekilde gündemde olan "hasta hakları" yanında oldukça ihmal edilmiş bir alan ve kavram olan "hekim hakları" konusunda, Tıp Tarihi ve Etik alanındaki değerli doktora öğrencimiz Dr. Adem Az ile birlikte kaleme aldığımız bir makaleyi takdim ediyorum.
Bizim bildiğimiz kadarıyla müstakil olarak "hekim hakları"nı konu alan ve yasal geçerliliğe sahip kalıcı bir düzenleme öneren literatürdeki ilk bilimsel makaledir. Bu itibarla ülkemizin alanındaki saygın ve indeksli bir dergisi tarafından yayınlanmıştır.
Hekimlerin fiziksel ve psikolojik olarak çok yıprandığı, üstelik insan hakları ve özlük hakları olarak çok dezavantajlı konuma düştüğü bir süreçte yönetim erkinin ve kanun yapıcıların dikkatini çekmesi ve şerefli mesleğimizin hayrına gelişmelere vesile olması dileğiyle makaleyi takdim ediyorum."
Hekimin tarihsel süreç içerindeki konumunun ele alındığı yazıda klasik dönemden bu güne kadar hekim-hasta ilişkileri incelendi. Klasik dönem içerisinde yarı tanrı konumunda olan hekimlerin günümüzde halka karşı sorumlulukları ve yapmakla yükümlü olduğu görevleri olan işçi konumuna geldiğinin ifade edildiği yazıda bu dönüşümün, hasta-hekim ilişkisini ve tıp alanındaki hâkim etik ilkeleri de baştan sona değiştirdiği kaydedildi.
Yıllar içinde yaşanan değişim, Amerikan Tabipler Birliği’nin 150 yıl ara ile yayınladığı bildirgede yer alan iki farklı maddesi ile gözler önüne serildi.
1847 yılında yayınlanan bildirgenin “Hastaların hekimlerine olan yükümlülükleri” başlıklı bölümünde şu ifadeler yer alıyordu:
“Bir hasta doktorunun reçetelerine derhâl ve itirazsız itaat etmelidir. Hasta kendi basit düşüncelerinin hekimini etkilemesine izin vermemelidir.
1990 yılında yayımlanan “Hasta-Hekim İlişkisinin Temel Ögeleri” isimli bildiride ise bu ilişki şu duruma evrilmişti:
“Hasta, hekimi tarafından önerilen sağlık bakımı konusunda karar verme hakkına sahiptir. Buna göre hastalar, önerilen herhangi bir tıbbi tedaviyi kabul edebilir veya reddedebilir.”
Hasta haklarının ulusal ve uluslararası bildirgeler ile koruma altına almış olmasına rağmen hekim haklarına ilişkin bir bildirge bulunmamasını eleştirildiği yazıda tarih içinde Dünya Tabipler Birliği tarafından yayımlanan hekim hakları bildirgelerinin ise çoğunlukla hekim sorumluluklarını konu edindiği ve sonrasında yine kendileri tarafından ilga edildiği bilgisine yer verildi.
COVID-19 ile mücadele sürecinde ise ülkelerin hekimlerin özlük haklarını sınırlayan farklı uygulamalara gittiği son yıllarda artan hekime şiddet vakalarının, sağlık çalışanlarının kişilik haklarına; pandemi sürecinin ise özlük haklarına ciddi ihlaller doğurduğu ifade edilerek sağlık çalışanlarına yönelik yasal geçerliliği olan kapsamlı bir hekim hakları sözleşmesinin gerekliliğine şu sözlerle vurgu yapıldı:
Hekimliğin, antik dönemde sanıldığı gibi tanrısal bir meziyet olmadığı aşikârdır. Fakat hekimlik basit bir mesleki sorumluluk da değildir. İnsan hayatını kurtarmak ve korumak görevini sadece mesleki bir vazife ya da sorumluluk olarak tanımlamak, hekimlerin bu sanatı icra ederken gösterdikleri fedakârlığı ve insan hayatının kutsiyetini, insanlık onurunu göz ardı etmek olacaktır. Meslek, diğer bir tanımla kişinin geçimini sağlamak için edindiği sürekli iş anlamına gelmektedir. Bir insan yaşamını korumak ve kurtarmanın ise maddi bir karşılığı yoktur. Bu yönüyle hekimliğin bugün geldiği nokta yani işçi konumu da kabul edilemezdir. Hekimin, sağlık profesyoneli veya işçi konumuna yerleştirildiği günümüzde hekim haklarının tekrardan gündeme getirilmesi zaruridir.
