İnternette dolaşan bir hikaye var; aslında duymayan da kalmadı! Bir adam gece arkadaşlarıyla eğlenmeye çıkıyor. Biraz da içki içtikten sonra hiçbir şey hatırlamıyor. Sabah uyandığında kendisini buzlu su dolu bir küvette buluyor. Yanında da “Böbreğin alındı, hemen hasteneye git” diye bir not var. Böyle şeyler gerçekten olabilir mi? Yoksa bu bir şehir efsanesi mi?
Bu hikaye şehir efsanesi gibi gözüküyor. Çünkü görüyorsunuz ki böbreği çıkarsanız bile, nakil için uygun şartlara getirmek için ilk saniyelerden itibaren bir dizi işlem yapılması gerekiyor. Dört derecede, içi solüsyon dolu bir kaba konması, içindeki kanın, dışındaki yağların temizlenmesi ve şartların steril olması gerekiyor. Ayrıca operasyonu bir ameliyathanede gerçekleştirmeniz de şart. Böyle bir işin ev ortamında yapılması mümkün değil. Hikayede anlatılan şartlarda sonuç hastanın ölümü olur, böbreği de kullanılamaz. Ayrıca sadece organı almak önemli değil, organın nakledileceği yer de önemli. Bu organ her vücuda uymaz ki! Uyum şartlarının önceden araştırılması, çeşitli test ve tetkiklerden geçirilmesi gerekir. Böbrek verme tetkikleri de hastane ortamında, 4-5 gün sürer. Yani herhangi birinin böbreğini alıp rastgele birine takamazsınız. Bir de temel bir soru var: Nakil ameliyatını kim yapacak? Türkiye’de bu işi yapacak belli sayıda doktor var. Karaciğer nakli yapan 10, böbrek nakli yapan 30 kişi var. Onları da böyle kayıtsız bir ameliyatı yapmaya ikna etmeniz mümkün değil. İllegalitenin boyutu nereye kadar bilinemiyor ama şu prosedürü düşününce böyle bir işlemin her koşulda sağlıklı olarak yürütülemeyeceğini anlamak gerekir.
Bir de ölüden, yani kadavradan böbrek alma süreci var.
Nakil, beyin ölümü yoğun bakımda gerçekleşen (tıbben ölü kabul edilen) kişilerden yapılır. Kadavra vericiden böbrek nakillerinde organı nakledilecek kişinin, yoğun bakım koşullarında beyin ölümünün gerçekleşmesi gerekmektedir. Bir kişiden organ alınabilmesi için, o kişinin ölüme neden olan hastalığı nedeniyle tedavi görüyor olması ve her türlü yoğun destek halinde (suni solunum cihazına bağlı...) iken beyin ölümünün tespit edilmesi gerekir. Bu sayede beyin ölse bile, solunum ve dolaşım, aletler ve ilaçlar ile devam ettirilebilir ve organlar bir müddet daha canlı tutulabilir. Bu süre birkaç güne kadar çıkarılabilir. Ancak bir müddet sonra ne yapılırsa yapılsın dolaşımı devam ettirmek mümkün olamaz ve bütün organlar da işe yaramaz hale gelir.
Ölen kişinin organları tek bir hastaya mı nakledilir?
Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre bir kişinin öldükten sonra organlarını bağışlayabilmesi için birinci dereceden yakınının onayı şarttır. Ölen kişinin yakınlarının verdiği bu önemli kararın ardından birçok kişi nakil olarak sağlığına kavuşabilmektedir.
Hangi organlar nakledilebilir?
Kalp, böbrekler, akciğerler, karaciğer, böbrekler, pankreas ve bağırsakları nakil yapabiliyoruz.
Türkiye’de organ bağışı oranları ne?
Türkiye’de organ ve doku nakli bekleyen hasta sayısı her geçen gün artıyor. Organ bağışı rakamları da geçtiğimiz yıla oranla yaklaşık yüzde 300 artış gösterdi. Ancak yapılan araştırmalar, organ ve doku naklinde dünyanın hâlâ çok gerisinde kaldığımızı gösteriyor.
Hasta hangi aşamada organ nakline yönlendirilmeli?
Hastalar organ nakli aşamasına gelmeden transplantasyon merkezlerine yönlendirilmeliler. Diyaliz merkezine giden bir hastayı bu merkezdeki hekimler direkt organ nakline yönlendirmeli ve nakil aşamasına gelmeden bu bilinci aşılamalılar.
Yarın: Karaciğer nakli
10 soruda organ nakli
Organ nakli ile ilgili tüm merak edilenleri Memorial Hastanesi Organ Nakli, Genel Cerrahi ve Çocuk Cerrahisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Münci Kalayoğlu, Organ Nakli ve Genel Cerrahi Bölümü Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Koray Acarlı ile organ nakli ekibi uzmanları yanıtladı.
1 Bağışladığım organlar para ile başkasına satılabilir mi?
Hayır, satılamaz! Bir insan öldükten sonra organları bağışlandığında, organ nakli koordinasyon sistemi devreye girer. Bu sistem gereğince bağışlanan organlar Sağlık Bakanlığı’nın Bölge Koordinasyon Merkezi’ne ve Ulusal Koordinasyon Merkezi’ne bildirilirler.
2 Organ nakli iyi bir tedavi yöntemi midir?
Organ nakli, kronik organ yetmezliği olan hastalara yapılır. Organ bulunamadığında bu hastalar için tek sonuç ölümdür. Böbrek hastalarının diyaliz makinesi sayesinde yaşamaları mümkünse de bu yaşam çok zordur. Organ nakli yapıldığında ise hastalar içimizden herhangi birisi kadar sağlıklı bir konuma gelirler.
3 Organ nakli ameliyatında cenazenin bütünlüğü bozulur mu ?
Kadavradan organ çıkarma işlemi herhangi bir canlı ameliyatı kadar büyük bir özenle yapılır. Organlar çıkarıldıktan sonra bedenin hiçbir şekilde zarar görmemesine büyük özen gösterilir.
4 Organ bağışı için yaş sınırı nedir?
Yaş sınırı yoktur.
5 Hayattayken organlarını bağışlayan bir kişi daha sonra bundan vazgeçebilir mi?
Tabii ki evet. Yakınlarınıza söylemeniz yeterli. Çünkü günü geldiğinde bağışınızı değerlendirecek olanlar yakınlarınızdır. Bağış kartınız olsa bile yakınlarınız izin vermedikçe organlarınız alınamaz.
6 “Ben sadece böbreklerimi bağışlamak istiyorum” diyebilir miyim?
Çok kolay… Organ bağış kartınızda bunu belirtecek seçenekler bulunmaktadır.
7 Sağlık sorunum olduğunda üzerimde organ nakli kartı bulunursa bir sorun çıkar diye tedirgin oluyorum. Bu endişemde haklı mıyım?
Tıp ilkelerine göre hiç kimsenin hayatı hiç kimse için feda edilemez. Bir kişinin hayatı bütün insanlık uğruna bile feda edilemez. . Ailenin izninin alınması gerektiği unutulmamalıdır.
8Organ bağışı bilgileri organ mafyasının eline geçebilir mi?
Organ bağışı sırasında alınan bilgiler hiçbir zaman bir nakil için yeterli bilgiler değildir. Kişinin sağlık durumunu değil, niyetini belirten bir iki kimlik bilgisi dışında bir özellik taşımazlar.
9 Ülkemizin organ nakillerindeki başarı oranı nedir?
Ülkemizde organ nakilleri dünya standardında yapılmakta ve hatta dünya standardının üzerinde sonuçlanmaktadır.
10 Organ nakli sistemi nasıl kontrol edilir?
Sistem kalabalık bir ekip gerektirir. Olası bir satış durumunun üstünü örtemeyecek kadar çok kişi sistemin içinde bulunmaktadır. O nedenle özellikle kadavra organ bağışlarında bir suiistimal olması düşünülemez. Hastanelerin etik kurulları da gereken durumlarda devreye girmektedir.
Diyaliz mi, nakil mi?
ABD’de diyaliz merkezlerinin mutlaka transplant merkezleri ile bağlantılı olması şartı vardır. Ama ülkemizde ne yazık ki diyaliz merkezlerinde böyle bir durum söz konusu değil. Ülkemizde bir diyaliz hastasının devlete maliyeti milyarlarca doları bulabiliyor. Bu nedenle nakiller her zaman için hem ekonomik yük hem hastanın sağlığı için daha uzun süreli bir fayda sağlar. Türkiye’de yeterli organ nakli yapılmamasının nedenlerinden biri, hekimlerde kemikleşmiş bir anlayışın olması. Böbrek nakli yeteri kadar olmadığı için nefrologlar diyalize önem vermiş. Hastalar diyaliz merkezlerine bağlı kalmış, nakli en son çare olarak düşünmüşler. Hastanın yaşamını uzatmak yerine nakil ile bu sorununun ortadan kalkacağı bilgisi hastaya mutlaka verilmelidir. Kronik karaciğer hastası olan birinin en son evrede bize gelmesi bir işe yaramaz.
