Konya'da yer alan Necmettin Erbakan Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. HüseyinÇaksen'in Thieme'de yayımlanan bilimsel makalesinden alınan bir ifade, akademik çalışmanın bütünlüğünden kopartılarak sosyal medyada dezenformasyon içerikli paylaşımlara konu oldu.
Arka plan
X sosyal medya hesaplarından yaptıkları paylaşımlarda, Çaksen'in makalesinden bir bölümün ekran görüntüsünü alarak "Necmettin Erbakan Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Hüseyin Çaksen'in "MS hastalığının sebebinin Allah'tan gelen ceza ya da sınav olduğuna inanıyoruz" görüşünü içeren makalesi sosyal medyada gündem oldu." ifadeleriyle paylaştı.
İddia başta X olmak üzere çok sayıda sosyal medya platformunda benzer ifadeler kullanılarak dolaşıma sokuldu. Bazı haber siteleri internette yer alan bilgileri kullanarak hazırladıkları metinleri okuyucularına servis etti.
Sosyal medyada içerik üreten bir kişi "Hüseyin Çaksen nasıl tıp profesörü oldun? MS hastalarına büyük ayıp" başlığıyla Youtube'de paylaştığı videoda iddiaları tekrarladı. İddianın aslını araştırmadan ve makalenin ilgili bölümünü okumadan yorum yapan YouTube yayıncısı "Hocam siz nasıl bir bilim insanısınız? Siz gerçekten nasıl bir tıp insanısınız? Siz gerçekten 6 yıl tıp okudunuz mu? Gerçekten bu makaleyi nereye gönderdiniz? Uluslararası bir neşriyat bu herhalde ki İngilizce yazmışsınız. Editör alır çöpe atar bunu." ifadelerini kullandı.
Bulgular
Anadolu Ajansı Teyit Hattı, iddiaya konu olan makalenin tamamını inceledi ve sosyal medyadaki bilgilerin çarpıtıldığı tespit etti.
Öncelikle Prof Dr. Çaksen'in makalesinin adının "Hastaların Multipl Skleroz (MS) Nedenine İlişkin Doğaüstü İnançları" olduğu görüldü. Makalenin başlığında yer alan ifadeler, içerikte karşılaşılabilecek unsurlarla ilgili genel kanıyı ortaya çıkarttı.
Hastalığın nedenleri
Çeksen makalesinde MS hastalığı için "Multipl Skleroz (MS), genç yetişkinleri etkileyen, travmatik olmayan, sakatlığa neden olan en yaygın nörolojik bozukluklardan biridir. Çeşitli dış faktörler tarafından modüle edilen çok odaklı klinik bulgularla ortaya çıkan, merkezi sinir sisteminin kronik bir otoimmün hastalığıdır. MS'in nedeni bilinmemektedir ancak tarihsel olarak organa özgü T hücresi aracılı otoimmün hastalık olarak sınıflandırılmıştır. Ek olarak, düşük D vitamini seviyeleri, sigara içme, ultraviyole B ışığına maruz kalma, çocuklukta obezite ve Epstein-Barr virüsü enfeksiyonu gibi birkaç çevresel faktöre ek olarak birçok gen, hastalığa duyarlılığı artırabilir. Ancak MS'te doğaüstü nedenlere çok daha az dikkat edilmektedir. Burada MS'te olası doğaüstü nedenlere verilen öneme dikkat çekmek amacıyla hastaların MS'in nedenleri hakkındaki doğaüstü inançlarını tartıştık." ifadelerini kullanarak MS hastalığının arkasında yatan bilimsel verileri paylaştığı görüldü. Hastalığın gerekçelerinin yazıldığı bölümde "sosyal medyadaki iddiaların aksine" doğaüstü herhangi bir gerekçe sunulmadığı tespit edildi.
Hastaların MS'e yaklaşımı: "Allah'tan geldi"
Çaksen, devamında "doğaüstü" ifadesini açıkladı ve Güney Amerika'da gerçekleştirilen bir çalışmadan örnekler verdi. Pek çok kültürde hastalıkların bireyler tarafından "Kader, Allah'ın iradesi, Allah'ın hediyesi, Allah'ın imtihanı, Allah'ın cezası, nazar, sihir, cinlerin ele geçirmesi, yanlış yapılan şeylerin bedelinin ödenmesi, aileye itaatsizlik, günahkar eylemler gibi doğaüstü gerekçelerle" açıklandığına dikkat çekti.
Çaksen, Güney Amerika'daki MS hastalarından bazılarının düşüncelerini aktarmak için İncil'deki ifadelerden yararlandığını söyledi. Çalışmada bazı hastaların başlarına gelenler için "Engelliliğimin geçmişte yaptığım yanlışlar için bir ceza olduğuna inanıyorum, Engelliliğimin Allah'tan veya manevi bir güçten kaynaklandığına inanıyorum, 'Ailem, Allah'ın veya manevi bir gücün engelliliğimi azaltabileceğine inanıyor', Engelli olduğum için Allah'a veya manevi bir güce şükrediyorum." gibi ifadeler kullandığını yazdı.
Paragrafın bütünlüğünden kopartıldı
Sosyal medyada iddialara konu olan kesitin "sonuç" bölümünde yer verilen hasta ifadelerine atıfta bulunduğu, akademik çalışmanın bütünlüğünden kopartıldığı ve manipüle edildiği tespit edildi.
Çaksen, söz konusu hastalığın doğaüstü nedenlerle ortaya çıktığı yönündeki inanışların, bilimsel olarak kanıtlanamayacağını ifade ettikten sonra, cümlede "biz" kelimesini kullanarak bazı bireylerin inanışlarının bu yönde olduğunu belirtmiştir. Doktorların, hastaların bu konudaki inanışlarının üzerine eğilmesi tavsiyesinde bulunmuş, hastaların ise bu düşüncelerini doktorlarıyla konuşması gerektiğini ifade etmiştir. Ancak sosyal medyada dolaşıma sokulan cümle paragrafın bütünlüğünden ayrıştırılarak gündeme getirilmiştir.
Bulgu Seti
Prof. Dr. Hüseyin Çaksen söz konusu ifadelerle aslında toplumun MS hastalığına olan yaklaşımını betimliyor.
- Prof Dr. Çaksen'in makalesinin başlığı: "Hastaların Multipl Skleroz (MS) Nedenine İlişkin Doğaüstü İnançları"
DOĞRU MU? YANLIŞ MI?
YANLIŞ: Prof. Dr. Hüseyin Çaksen'in bilimsel makalede MS hastalığını "Allah'ın gönderdiği bir ceza veya sınav" şeklinde tanımlandığı iddiası gerçeği yansıtmıyor.
