ABD Başkanı Donald Trump, Beyaz Saray'daki ilk gününde ABD'yi Dünya Sağlık Örgütünden (DSÖ) çekme sürecini başlattı.
Trump benzer bir adımı ilk döneminde de atmış ama son karar, halefi Joe Biden tarafından geri alınmıştı.
Bilim insanları, ABD'nin DSÖ'den çekilmesiyle beraber AIDS, sıtma ve tüberküloz gibi bulaşıcı hastalıklarla mücadelede şimdiye dek elde edilen kazanımların kaybedileceği, yeni salgın hastalıkların dünyayı tehdit edeceği endişesinde.
Ne oldu?
Donald Trump, Oval Ofis'te ABD'nin DSÖ'den ayrılık sürecini detaylandıran bir kararnameyi imzaladı.
Bu adım, ABD'nin DSÖ'ye gelecekte yapacağı fon aktarımını kesmesi, DSÖ'deki ABD'li sağlık çalışanlarının geri çağrılması ve bunların yeniden görevlendirilmesini içeriyor.
Temmuz 2020'de, DSÖ'nün COVID-19'u pandemi olarak ilan etmesinden birkaç ay sonra Trump yönetimi, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'e ABD'nin DSÖ'den çekilmeyi planladığını resmen bildirmiş ve buraya sağlanan finansmanı askıya almıştı.
Halk sağlığı girişimi Resolve to Save Lives Başkanı Dr. Tom Frieden, Trump'ın bu hareketinin "Amerikalılar'ı ve dünyayı daha az güvende kıldığını" söyledi.
Trump ABD'yi DSÖ'den çekebilir mi?
Evet, Kongre'nin onayını aldığı ve mevcut mali yıl için DSÖ'ye olan yükümlülüklerini yerine getirdiği sürece bu olabilir.
ABD, DSÖ'ye 1948 yılında Kongre'nin her iki kanadı tarafından kabul edilen ve daha sonra tüm yönetimler tarafından desteklenen ortak bir kararla katılmıştı. Ayrılık durumunda bir yıllık bildirim sürecine girecekler.
Bu DSÖ için ne anlama geliyor?
ABD'nin ayrılığı DSÖ'yü mali açıdan zor bir duruma düşürecek. Çünkü tarihsel olarak DSÖ'nün en büyük bağışçılarından biri ABD ve kuruma sadece yüz milyonlarca dolar değil, aynı zamanda halk sağlığı alanında uzmanlaşmış yüzlerce personel de yolladı.
Son 10 yılda DSÖ'ye her yıl yaklaşık 160 milyon dolar (5,7 milyar TL) ila 815 milyon dolar (29 milyar TL) aralığında finansman sağladılar. Kurumun yıllık bütçesi yaklaşık 2-3 milyar dolar (71-106,8 milyar TL) aralığında.
DSÖ yoksul ülkelerde aşı ve tıbbi malzeme yardımları yapan, gerektiği takdirde personel desteği sağlayan, kanser ve ruhsal hastalıklar dahil yüzlerce sağlık durumu hakkında uygulanacak yönergeleri belirleyen bir kurum.
Finansmanın kesilmesi, çocuk felcini yok etme çabalarını, anne ve çocuk sağlığı programlarını ve yeni salgın hastalıkları teşhis etmeye yönelik devam eden araştırmaları sekteye uğratabilir.
Öte yandan ABD'li bilim insanları, DSÖ'nün denetimindeki kritik genetik veri tabanlarına hızlı erişimlerini kaybedecek. Bu da aşı ve ilaç üretimi girişimlerini aksatabilir.
Georgetown Üniversitesi'nde yer alan DSÖ Küresel Sağlık Hukuku İş Birliği Merkezi Direktörü Lawrence Gostin, ABD kaynaklarını kaybetmenin DSÖ'nün küresel gözetim ve salgın müdahale çabalarını "mahvedeceğini" söyledi.
Gostin, "Bu durum yeni hastalıkların kontrolden çıkmasını ve potansiyel olarak bir pandemiye yol açmasını daha olası hale getirecektir," dedi.
Diğer ülkeler nasıl tepki verecek?
Trump DSÖ'den ilk çekildiğinde, Almanya fonlarını artırarak kısa bir süre için kurumun en büyük bağışçısı haline gelmişti. Ancak Almanya'nın ya da diğer Avrupalı liderlerin bu kez bu finansman boşluklarını doldurmak için aynı iştahı gösterecekleri açık değil.
ABD merkezli düşünce kuruluşu Center for Global Development'ın küresel sağlık politikası programı direktör yardımcısı Dr. Pete Baker yaptığı açıklamada, "Eğer diğer üye devletler ya da hayırseverler devreye girer ve daha esnek bir finansman sağlarlarsa - ABD'nin sağladığından daha az olsa bile - bu DSÖ'nün daha çevik olmasına yardımcı olabilir," dedi.
Trump ABD'yi neden DSÖ'den çekiyor?
Eylül ayındaki bir mitinginde Trump, Çin tarafından "yönetildiğini" belirttiği DSÖ ve diğer kamu sağlığı kurumlarındaki "yolsuzluğun üzerine gideceğini" söyledi.
2020'de DSÖ'nün pandeminin ilk günlerinde koronavirüsün yayılma hızını gizlemek için Çin ile "iş birliği" yaptığını iddia ediyordu.
ABD menşeli haber ajansı Associated Press'in (AP) Haziran 2020 tarihli bir çalışmasında, Çin'in virüsle ilgili önemli ayrıntıları gizlediği ve bunun DSÖ'nün hastalığın yayılmasını durdurma çabalarını engellediği belirtiliyor.
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus Aralık 2024'te düzenlediği basın toplantısında, "İş birliğine gerçekten inanıyoruz ve birlikte çalışmaya hazırız," dedi.
Fakat ABD'nin desteği olmadan da yola devam edeceklerini ima edercesine, 2018'de, Ebola hastalığıyla mücadelede hiçbir ABD'li sağlık çalışanının sahada görev almayışından örnek verdi.
"Demokratik Kongo'ya bu salgını kontrol altına almada yardım eden DSÖ ve ortaklarıydı."
DSÖ, ABD'nin "DSÖ'den çekilme kararını" üzüntüyle karşıladığını bildirdi
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Sözcüsü Tarik Jasarevic, ABD'nin, DSÖ'den çekilmeyi planladığını duyurmasından üzüntü duyduklarını belirtti.
Jasarevic, Birleşmiş Milletler (BM) Cenevre Ofisi'nin haftalık basın toplantısında, DSÖ'nün ABD'nin çekilme kararına ilişkin mesajını paylaştı.
"DSÖ, ABD'nin DSÖ'den çekilmeyi planladığını duyurmasından dolayı üzüntü duyuyor." diyen Jasarevic, DSÖ'nün hastalıkların temel nedenlerini ele alarak daha güçlü sağlık sistemleri kurduğunu kaydetti.
Jasarevic, "DSÖ, hastalık salgınları dahil sağlık acil durumlarını tespit ederek, önleyerek ve bunlara yanıt vererek, ABD halkı dahil dünya genelindeki insanların sağlığını ve güvenliğini korumada önemli bir rol oynuyor." değerlendirmesinde bulundu.
ABD'nin 1948'de DSÖ'nün kurucu üyesi olduğunu hatırlatan Jasarevic, ABD'nin o tarihten bu yana Dünya Sağlık Asamblesi ve Yönetim Kurulu'ndaki aktif katılımı dahil, 193 diğer üye devletle birlikte DSÖ'nün çalışmalarını şekillendirmeye ve yönetmeye katkı sağladığını anlattı.
Jasarevic, "DSÖ ve ABD, uzun süredir sayısız hayat kurtardı ve ABD'lilerle insanları sağlık tehditlerinden korudu. Birlikte çiçek hastalığına son verdik ve birlikte çocuk felcini ortadan kaldırmanın eşiğine getirdik. ABD kurumları, DSÖ üyeliğine katkıda bulundu ve bundan faydalandı." dedi.
ABD'nin bu kararı yeniden değerlendirmesini umut ettiklerini söyleyen Jasarevic, "ABD ile DSÖ arasındaki ortaklığı, dünya genelinde milyonlarca insanın sağlığı ve refahı yararına sürdürmek için yapıcı bir diyaloğa girmeyi dört gözle bekliyoruz." diye konuştu.
AB, ABD'nin DSÖ'den ayrılma kararından endişe duyuyor
AB Komisyonu sözcülerinden Eva Hrncirova, Brüksel'de düzenlenen günlük basın toplantısında, ABD Başkanı Donald Trump'ın DSÖ'den çekilme kararına ilişkin soruyu yanıtladı.
Küresel sağlık tehditlerine karşı mücadelede küresel işbirliğinin önemine dikkati çeken Hrncirova, "ABD’nin DSÖ'den çekileceğini açıklamasını endişeyle karşılıyoruz." dedi.
Hrncirova, ABD yönetiminin, kararı yeniden gözden geçirmesini temenni ettiklerini söyleyerek, Trump'ın "DSÖ'ye sağlanan finansal destekteki eşitsizliklere" ilişkin eleştirilerinin ele alınması gerektiğini vurguladı.
DSÖ tarafından bu eleştirilerin dikkate alınmasına ve "hem öngörülebilir hem de esnek bir finansman" için çalışılmasına ihtiyaç olduğunu belirten Hrncirova, "DSÖ’de yapılacak olası bir reforma dahil olmak istiyoruz. Ortak sorunlar için ortak bir çözüme ihtiyacımız var ve eğer bir reform istiyorsak bunun bir parçası olmamız gerekir." ifadelerini kullandı.
